Podejmując współpracę ze specjalistami, przygotowując się do rozmów z rodzicami, do spotkań zespołu nauczającego pojawia się pytanie jak napisać opinię o uczniu. Co powinno się w niej znaleźć, by osoba do której opinia jest kierowana wiedziała jak postąpić.
Jest wiele szkół pisania opinii. Funkcjonalna, taka, która pokazuje mocne i słabe strony. Niektórzy lubią dużo przykładów inni sądzą, że trzeba się zmieścić w wyznaczonym polu na karcie zgłoszenia do poradni.
Poniżej zbieram moje doświadczenia z pisania opinii dla różnych instytucji oraz z czytania ich w poradni i w szkole.
Opinia zawsze w sprawie i do konkretnego odbiorcy
Chyba najważniejszym elementem formalnym opinii jest jasne stwierdzenie w jakiej sprawie i dla kogo ją piszemy. Proste zdanie: „Opinię sporządzono na prośbę rodzica, w sprawie trudności w poprawnej ortograficznie pisowni celem przedłożenia w gabinecie terapii pedagogicznej (nazwa)” układa całą sprawę. Dzięki temu łatwiej jest się pilnować i pisać tylko na temat, bez wycieczek typu „słaba relacja z młodszym bratem”, które nic nie wnoszą w sprawie.
Często w procesie obserwowania, diagnozowania zdarza się, że odkryjemy coś więcej. Uczniowie, gdy poczują relację potrzebna w procesie diagnostycznym, otwierają się opowiadają o sytuacji w domu. My trochę bardziej skupieni widzimy np. brudne ubrania, rany na ciele. Te odkrycia wymagają dalszych działań, ale nie muszą się pojawić w opinii. A nawet nie powinny.
Jak napisać opinię o uczniu by zawierała kluczowe kwestie
Obszary, które proponuję wynikają bardzo mocno z psychologicznego podejścia, ale w wielu sytuacjach okazują się być uniwersalne.
Uwaga
Uwaga jest pierwszą funkcją poznawczą. Jest jak wrota do świadomości. Jeśli coś nie przejdzie przez uwagę nie zostanie przemyślane i zapamiętane (poznaj uwagę). Zatem zanim postawimy hipotezę, że dziecko nie rozumie warto się zapytać, czy w ogóle zdaje sobie sprawę, że jest coś do zrozumienia.
Uwagę pisujemy na kilku wymiarach:
- selektywność,
- ukierunkowanie,
- czuwanie / gotowość,
- przerzutność,
- pojemność,
- przełączanie kanałów.
Zamiast tłumaczyć każdy z osobna (może kiedyś przyjdzie czas i na to w osobnych wpisach) zaproponuję kilka pytań, które pozwolą rozjaśnić kolejne wymiary.
Czy uczeń koncentruje się na temacie lekcji? Jak długo potrafi być skupiony na: słuchaniu, pracy samodzielnej, pracy w grupie, pracy twórczej, pracy odtwórczej, wyszukiwaniu informacji? Czy panuje nad swoją uwagą (np. zapatrzy się w okno, ale sam wraca z zapatrzenia)? Jak długo jest w stanie znieść nudę? Jak szybko skupia się po rozproszeniu uwagi? Czy potrafi kontrolować wykonywanie kilku czynności (np. pisanie, słuchanie, szukanie odpowiedzi na pytania)? Jaki kanał (słuch, wzrok, dotyk itd.), który u ucznia dominuje? Czy przestaje np. słuchać, gdy zobaczy coś interesującego? Do jakiego stopnia potrafi odróżnić rzeczy istotne od nieistotnych?
Odpowiedzi na te pytania warto zapisać „na brudno” jako taką listę zachowań ucznia. Ważne jest, żeby pisać o konkretnych sytuacjach, unikać uogólnień. Głównie dlatego, że każde uogólnienie jest uproszczeniem, a na razie nie jest nam to potrzebne.
Myślenie
Wolę gdy obserwatorzy zachowań uczniów skupiają się na myśleniu zamiast na inteligencji, potencjale intelektualnym, zdolnościach poznawczy i innych tajemnych kategoriach.
Proponuję zatem kilka wymiarów, na które warto zwrócić uwagę od razu z pytaniami:
- Treść – Czy uczeń myśli o tym, co jest w danej chwili istotne? Do jakiego stopnia jego myśli są zhierarchizowane, to znaczy, czy potrafi wybrać to co jest ważną, główną przewodnią myślą a co dygresją? Czy gdy opowiada to bardziej po kolei co się zdarzyło, czy od najważniejszego wydarzenia do najmniej istotnego?
- Funkcja – Czy jego myśli prowadzą go do oczekiwanego celu (np. gdy potęguje dochodzi na końcu do wyniku liczbowego, a nie jakiegoś pojęcia, albo uczucia).
- Inercja / Labilność – W jakim stopniu jest zdolny do płynnego zmieniania treści myślenia (np. z matematycznego na historyczne gdy przechodzi z klasy do klasy).
- Tempo – Czy myśli na tyle szybko, by podczas myślenia nie zapominać od czego myśl się rozpoczęła?
- Struktura – Czy dostrzega organizację myśli, np. co jest przesłanką a co wnioskiem?
Pamięć
Kilka istotnych rzeczy musi się zdarzyć, żebyśmy coś zapamiętali. Po pierwsze do pamięci trafia tylko to, na co zwróciliśmy uwagę. W tak zwanej pamięci operacyjnej znajduje się to, nad czym aktualnie pracujemy. To takie miejsce spotkań tego co przychodzi z zewnątrz z naszymi dotychczasowymi doświadczeniami, wspomnieniami, skojarzeniami i emocjami. To miejsce ma swoją pojemność. To znaczy, że jest ograniczona czasem przechowywania danych. Przejście informacji z pamięci operacyjnej do długotrwałej wymaga świadomości i woli. Jeśli nie nastąpi to dane najzwyczajniej giną.
Dlatego zdarza się, że ucząc się w wieczór przed sprawdzianem uczeń opanowuje temat, ma poczucie, że pamięta wszystko, a następnego dnia siada do pustej kartki z pustą głową. Dzieje się tak ponieważ nie udało się przekazać danych do pamięci długotrwałej. Pamiętamy, że pamiętaliśmy, ale nie pamiętamy co.
Wymiary na których opisujemy pamięć i pytania pomocnicze do opisu:
- pamięć bezpośrednia – Ile informacji uczeń potrafi zapamiętać i od razu powtórzyć (np. 10 losowych liczb, dwa polecenia ruchowe itd.)
- łączenie aktualnych doświadczeń z posiadaną wiedzą – W jakim stopniu uczeń potrafi skorzystać ze swojej wiedzy w nowej sytuacji? Jak przebiegają jego skojarzenia (np. do jak dawnych informacji ma dostęp w nowych sytuacjach)?
- Pojemność pamięci długotrwałej -Jak wiele i jak dawnych informacji uczeń potrafi sobie przypomnieć gdy go o nie zapytamy (np. Czy pamiętasz jakie drzewa rosną w lesie iglastym, rozmawialiśmy o tym 3 miesiące temu)?
- Wybiórczość pamięci – Czy uczeń zapamiętuje tylko informacje związane ze swoimi zainteresowaniami? Z zapamiętywaniem jakich treści ma trudność (np. pamięta daty, ale z trudem przypomina sobie przyczyny zdarzeń historycznych)?
- Techniki zapamiętywania – Czy uczeń włada jakimiś technikami zapamiętywania (np. robi notatki a potem odczytuje je na głos, buduje mapę skojarzeń, prosi o odpytanie dorosłych)?
Emocje
To temat szeroki i wymagający dłuższego opisu, który nie pasuje do formy tego tekstu. O emocjach pisałem już na blogu (Emocje – krótka ulotka użytkownika, Emocje w konflikcie, czyli ja wchodzę a oni warczą, Spokój i współczucie – uważność, mindfulness, medytacja, Mam rację i to co robię jest ważne!, Życie emocjonalne mózgu, Emocje ujawnione). W skrócie należy powiedzieć, że emocje mają natężenie (to jak silne powodują pobudzenie organizmy), treść (to jaką niosą ze sobą informację, np. boję się), zbliżają lub oddalają od tego co je wywołało, są adekwatne lub nie do sytuacji, w której występują i trwają przez określony czas.
By skutecznie opisać emocje proponuję zapytać:
Jaką emocje przeżywa uczeń w sytuacji (np. podczas pisania sprawdzianów, odpowiedzi ustnych itd.)? Do jakiego stopnia ta emocja jest adekwatna do sytuacji (np. Czy cieszy się z innymi)?Czy jego emocje sprawiają, że uczeń zabiera się za zadanie, czy go unika? Jak długo odczuwa tę emocję którą odczuwa teraz (np. smutek, który trwa nieprzerwanie od ponad 3 miesięcy jest objawem i wymaga diagnozy)? Jak szybko zmieniają się emocje przeżywane przez ucznia (np. Ile czasu zajmuje mu uspokojenie się po konflikcie z rówieśnikami)?
Uczeń w sytuacji społecznej
Ostatnim kluczowym elementem, na który proponuję zwrócić uwagę jest funkcjonowanie ucznia w sytuacji społecznej. Ten opis sugeruję podzielić na trzy obszary: rówieśnicy, dorośli, zasady.
W relacjach z rówieśnikami warto zwrócić uwagę na to, czy uczeń w ogóle buduje relacje, czy jest lubiany, kto jest dla niego bliskim kolegą / przyjacielem, z kim spędza czas, czy kiedy jest sam to z wyboru. Ważne jest też to jak uczeń sam określa swoje relacje z innymi.
W relacjach z dorosłymi warto zwrócić uwagę na stosunek ucznia do granic i zasad komunikacji wynikających z różnych ról. To znaczy, czy zwraca się do dorosłych inaczej niż do rówieśników (np. proszę pani), czy dorośli powodują u ucznia skoncentrowanie uwagi, a może lęk lub nadmierną bliskość.
W kontekście społecznym warto spojrzeć na relację ucznia do zasad jak na relację z innym człowiekiem i zapytać: czy je zauważa, czy godzi się na ich obecność, czy ich unika, czy dają mu poczucie bezpieczeństwa, czy wchodzi z nimi w konflikt i czy potrafi te konflikty rozwiązywać.
Jak napisać opinię o uczniu tak, by była początkiem współpracy
Częstym pytaniem jakie mamy po przeczytaniu opinii o uczniu jest: „No i co z tego?”. To ważne pytanie, któremu należy wyjść na przeciw i w podsumowaniu każdego akapitu zastanowić się nad tym co powoduje zachowanie, które właśnie opisujemy.
Kacper koncentruje uwagę na zadaniu przez nie więcej niż 5 minut. W związku z tym ma trudność w kończeniu rozpoczętych aktywności, gubi się w trakcie i często go to złości. Ta sytuacja powoduje, że nie rozwija umiejętności systematycznej pracy.
Odwrócenie tego zdania daje nam wartość, cel i wyznacznik skuteczności naszych działań.
Ważne jest by Kacper nabył i rozwijał umiejętność systematycznej pracy. Dlatego stawiamy sobie za cel aby kończył rozpoczęte przez siebie zadania. By osiągnąć ten cel będziemy podejmować działania, by koncentrował uwagę na conajmniej pięć minut.
Do każdego „Kacpra” jest inny klucz, natomiast przy tak sformułowanej opinii i planie działania łatwiej będzie nauczycielom tego klucza szukać.
W formułowaniu wypowiedzi o uczniu staraj się trzymać struktury: stwierdzenie, wyjaśnienie, przykład. Następnie odnosić je do wartości, kompetencji kluczowych, celów wychowawczych rodziny, społeczności, szkoły.
Kacper reaguje emocjami nieadekwatnie do sytuacji. To znaczy, że gdy grupa coś przeżywa on zdaje się przeżywać coś innego, lub nic. Na przykład podczas ostatniej lekcji WF drużyna w której był Kacper wygrała mecz. wszyscy byli zadowoleni i gratulowali sobie, on zaś zdawał się obojętny i niewzruszony zwycięstwem. Takie zachowanie utrudnia mu budowanie relacji z rówieśnikami.
Ważne jest również, by w rozmowie z rodzicem skoncentrować się najpierw na wspólnej wartości. Może to być na przykład systematyczna praca lub umiejętność zawierania znajomości. Chodzi tu o coś tak ogólnego i istotnego zarazem by i nauczyciel i rodzic wspólnie zgodzili się, że chcą do tego zmierzać. Dopiero po nawiązaniu takiego porozumienia można mówić o konkretach (np. Żeby pani Kacper pracował systematycznie musimy pomóc mu koncentrować się na więcej niż 5 minut.)
Jak napisać opinię o uczniu – sktót
- Ustal w jakiej sprawie i do kogo piszesz opinię,
- wypisz sobie zachowania ucznia, które zwracają twoją uwagę,
- zastanów się jak uczeń funkcjonuje w obszarze uwagi, myślenia, pamięci, emocji i społecznym (z uwzględnieniem rówieśników, dorosłych i zasad),
- odnieś swój opis do wartości, które dzielisz z uczniem, rodzicem, szkołą tak by to ta wartość stała się podstawą porozumienia w opisywanej sprawie,
- formułując zalecenia odwróć swój opis – wyjdź od wartości, następnie postaw cel na podstawie konkretnego zachowania, które powinno się zmienić i określ po czym poznasz, że zachowanie zostało zmienione.
Problem jak napisać opinię o uczniu jest szeroki i składa się z wielu niuansów. Jednak mam nadzieję, że struktura zaproponowana w tym tekście pomoże uporządkować kilka spraw.
