W codziennych rozmowach nie da się dostrzec subtelności różnicy między emocją a uczuciem. Owszem łatwiej nam powiedzieć o uczuciu miłości, niż o emocji miłości, mówimy też „nie emocjonuj” się, a nie mówimy nie „uczuciuj się”. Jednak te przykłady nie pokazują dokładnie czym się różnią emocje od uczuć. Mamy pewnego rodzaju, nomen omen, wyczucie kiedy mamy uczucie, a kiedy emocję.
Warto też zaznaczyć, że słowo „uczucie” jest nam językowo bliższe niż emocja. Nasi przodkowie Słowianie miewali „czucia”, często powiązane z konkretnymi organami (Pankalla i Kosiński, 2018), stąd zanikające, ale wciąż obecne „żołądkowanie się” oznaczające gniewanie lub złoszczenie się. Emocje w języku pojawiły się dużo póżniej, wraz z psychologią. Językowo przeszły drogę od Greckiego słowa oznaczającego poruszenie. Następnie pojawiło się w nauce jako pojęcie próbujące połączyć pasję, sentyment i afekt. Wreszcie w latach 60-tych ubiegłego wieku zyskały swoje znaczenie, które znamy dziś w psychologii.
Emocje
Emocja jest zatem bezpośrednią, automatyczną, ciągnącą za sobą aktywację skryptu biologicznego reakcją na bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny (Ekman, 2012). Stąd można przestraszyć się głośnego dźwięku (z zewnątrz) lub zasmucić wspomnieniem (z wewnątrz). Wielu badaczy widzi związek emocji i poznania. Niektórzy powiedzą, że emocja jest informacją (np. Paul Ekman, Silvan Tomkins, Robert Zajonc), inni powiedzą, że jest raczej stanem (Richard Davidson, Daniel Siegel). Jednak wszyscy zgodzą się, że ma wpływ na nasze zachowanie. Modyfikuje je, pomaga przystosować się do okoliczności, a czasem nawet zadziałać bez myślenia (z pominięciem głębokiej analizy zdarzenia). Od stosunkowo niedawna panuje również zgoda (dzięki badaniom prof. Zajonca), że emocje wyprzedzają poznanie. Zatem najpierw się przestraszymy, a dopiero później dowiemy się czego się przestraszyliśmy (Wojciszke, 2007).
Czym się różnią emocje od uczuć w psychologii
Różnica między emocją a uczuciem jest zatem podobna do różnicy między osobowością i charakterem. W mowie potocznej oznaczają podobne rzeczy. Jednak psychologowie badają bardziej emocje niż uczucia, bardziej osobowość niż charakter. Natomiast nie jest to jedyna różnica. Paul Ekman (2012) powiedziałby, że trzeba wziąć pod uwagę czas trwania stanu. zatem to, co robimy w bezpośredniej reakcji na bodziec nazwalibyśmy afektem, jeśli stan potrwa kilka sekund, uruchomi się biologiczny skrypt reakcji (np. uruchomi się kora nadnerczy produkująca adrenalinę, zwężą się źrenice, serce przyspieszy itd.) wtedy możemy mówić o emocji. Gdy stan trwa dłużej (minuty a nawet godziny) możemy mówić o uczuciu (por. Wojciszke, 2007). Jednak sprawa nie jest tak prosta. Wielu psychologów (zwłaszcza biegłych sądowych) nie zgodzi się z tym, że na afekt można założyć sztywną granicę czasową. Podobnie z uczuciem, nie wystarczy odczekać określoną ilość czasu by powiedzieć, że emocja przeszła w uczucie. Konieczne jest nadanie emocji pewnego rodzaju poznawczego (intelektualnego) opracowania. Można powiedzieć, że uczucie, to emocja nad którą rozpoczęła się mniej lub bardziej świadoma refleksja.
Czym się różnią emocje od uczuć w praktyce Szkoły dla Rodziców i Wychowawców
Można też spojrzeć na sprawę bardzo praktycznie i powiedzieć, że nie każda emocja stanie się uczuciem, ale każde uczucie zaczynało się od emocji. W niniejszej pracy ważne jest dla nas to, o czym możemy rozmawiać z młodymi ludźmi. Zatem posługiwać się będziemy słowem uczucie, bo to o nie nam chodzi. To ono pozwala się nazwać i odbyć nad sobą dyskusję. Emocja może być zbyt ulotna, zacząć się i skończyć nim zostanie dobrze nazwana, opisana a nawet poczuta. W niniejszej pracy korzystamy z wiedzy psychologicznej na temat emocji, gdyż to dzięki niej łatwiej nam rozumieć mechanizmy rządzące uczuciami, poznać ich źródła. Pogłębiamy jednak tę wiedzę o nasze doświadczenia, które czasem dotyczą emocji, a czasem bardziej uczuć. Ze względu na psychoedukacyjny a nie akademicki charakter spotkań nie stawiamy granicy między emocjami a uczuciami w wypowiedziach uczestników. Ponadto doświadczenie w prowadzeniu Szkół dla Rodziców i Wychowawców podpowiada nam, że uczestnikom łatwiej mówi się o uczuciach niż o emocjach.
Bibliografia
Davidson, R. J., i Begley, S. (2013). Życie emocjonalne mózgu (M. Gola, Red.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ekman, P. (2012). Emocje ujawnione: odkryj, co ludzie chcą przed Tobą zataić, i dowiedz się czegoś więcej o sobie (W. Białas, Tłum.). Helion.
Gazzaniga, M. S. (2020). Instynkt świadomości: jak z mózgu wyłania się umysł? (A. Nowak-Młynikowska, Tłum.). Smak Słowa.
Gilovich, T., i Ross, L. (2017). Najmądrzejszy w pokoju. Smak słowa.
Kozielecki, J. (2000). Koncepcje psychologiczne człowieka. Żak.
Pankalla, A. B., i Kośnik, K. K. (2018). Indygeniczna psychologia Słowian: wprowadzenie do realnej nauki o duszy. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Siegel, D. J., i Bryson, T. P. (2016). Zintegrowany mózg – zintegrowane dziecko: 12 rewolucyjnych strategii kształtujących umysł twojego dziecka. Dom Wydawniczy Rebis.
Wojciszke, B. (2007). Psychologia miłości: intymność, namiętność, zaangażowanie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
