Powtarzalny nauczyciel to koncepcja, która powstała jako podsumowanie trzech semestrów pracy dydaktycznej. W ramach konferencji dla edukacji „Projektowanie rozwiązań dla edukacji, czyli design thinking po polsku” opowiadam o tym, jak z chaotycznego wystawiacza ocen zmierzam w stronę refleksyjnego rozmówcy i jak w tej drodze zakwitł mój własny system edukacji.
Dzięki uprzejmości Ewy Tomczak moje wystąpienie jest publicznie dostępne na youtube. Zapraszam do obejrzenia, a poniżej podsumowanie kilku elementów tego wystąpienia.
Cała historia zaczyna się od ogromnego zadania, które jako „akademicki scyzoryk” z chęcią i przerażeniem podjąłem. Ponad sto prac. Dość trudnych. Te prace mają napisać studenci, a ja powinienem je sprawdzić tak, żeby oni na podstawie tego sprawdzenia wiedzieli jak pisać dalej. Zadanie dość karkołomne, zwłaszcza, że dotychczas nie miałem w zwyczaju przykładać się do standaryzowania oceniania. Teraz nie było już wyjścia.
Powtarzalny nauczyciel i ekologia
Ekologiczne podejście do myślenia o człowieku rozkwitło we mnie podczas wspaniałej pracy nad spektaklem „Greta i Ostatni Wieloryb” (Tu refleksje z tego czasu).
Człowiek nie tylko jest częścią ekosystemu, ale też to co w nim ciągle żyje ze sobą w jakiejś relacji, poszukuje energii, współpracy i równowagi. Praca nad przygotowaniem kryteriów i opisu zadania dla studentów piszących studium przypadku zachwiała tą równowagą we mnie.
Z jednej strony dlatego, że moje dotychczasowe założenia kazały mi traktować każdego osobno, zwracać uwagę na indywidualny potencjał, postępy w jego realizowaniu. Słowem dla każdej pracy punktem odniesienia był autor i moje jego fragmentaryczne zrozumienie. Skazywało mnie to na ogromny wysiłek i w efekcie uznaniową ocenę.
Z drugiej strony czułem potrzebę wystandaryzowania swoich działań. Znalezienia zewnętrznego (bo przecież nie obiektywnego) punktu odniesienia w uczeniu i ocenianiu.
Powtarzalny nauczyciel i dezintegracja
Zwątpienie, rozdarcie są naturalnymi elementami rozwoju. Łączą się zwykle z dość nieprzyjemnymi emocjami. A w naszych okolicznościach nieprzyjemność często oznacza tylko jedno – terapię.
Postanowiłem przyjrzeć się swoim zmaganiom i jak zwykle w takich sytuacjach pojawiła się teoria, model, który pozwala mi zobaczyć, że miejsce, w którym jestem jest elementem drogi, a nie jej końcem.
Teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego (1979) pokazała mi, że rozdarcie, wahanie się między skrajnościami to element (i to jeden z pierwszych) procesu, który ma prowadzić do świadomego i twórczego wypracowania własnej osobowości.
To jak składamy się w sobie z początku warunkowane jest genetycznie i społecznie. Zatem to kim się stajemy jest w dużej mierze echem zasłyszanych stanowisk, opinii i zobowiązań. Siła autonomiczna i autentyczna dochodzi do głosu później i wiedzie nas przez proces dezintegracji do momentu, gdy sami decydujemy jakie wartości, cechy, zachowania i praktyki będą nas budować.
Integracja wtórna daje ogromną siłę i gotowość do działania. Jednak poczucie nowo zyskanej energii nie powinno nas zwieźć.
Powtarzalny nauczyciel i jeździec na słoniu
Zdarza się nam mieć świetne wytłumaczenie dla naszych decyzji. Rzadziej zdarza się, żebyśmy potrafili dostrzec co było pierwsze – decyzja, czy powód. Jonathan Haidt (2014) pokazuje, że podjęcie decyzji często dzieje się przed argumentami, a nawet zrozumieniem. Posługuje się metaforą jeźdźca, który z grzbietu słonia tłumaczy kierunek, który obrało zwierzę. Sam nie ma wielkiego wpływu na to, dokąd razem zmierzają.
Podobnie my, przekonani, że nasza zmiana, pomysł, innowacja są słuszne często ulegamy samo-uwodzeniu i wsłuchujemy się w głos własnego rzecznika prasowego. To powoduje, że trudno nam dostrzec kierunek, który nieświadomie obraliśmy.
Powtarzalny nauczyciel gra o własną skórę
Nassim Nicholas Taleb (2018) jak nikt inny mówi o odpowiedzialności. O tym, jak konieczne jest stawanie przed osobami, które uczymy w gotowości na ich ocenę. Ale to nie wszystko. Jednym z ważniejszych obowiązków osób uczących jest świadczenie o tych, którzy się od nas uczą. To ja, na koniec semestru, swoim autorytetem stwierdzam: Ta osoba ma kompetencje (te opisane w podstawie programowej, karcie przedmiotu, programie studiów). Świadomość tej odpowiedzialności powinna nam towarzyszyć we wszystkich działaniach wychowawczych i dydaktycznych.
Podejmowanie tej odpowiedzialności kształci w nas siłę i buduje warsztat pracy, który da się przenosić do innych miejsc pracy, nie tylko w edukacji.
Zaszumiony nauczyciel
Jesteśmy subiektywni. Popełniamy proste błędy. Nie jesteśmy konsekwentni w przestrzeganiu nawet własnych zasad. Taka ludzka uroda, żeby nie powiedzieć natura. Zjawiska te Khaneman i współpracownicy (2022) nazywają szumem.
Warto zmierzać w stronę obiektywizowania własnych działań. A już na pewno warto przyglądać się własnym działaniom w poszukiwaniu źródeł własnego szumu. Może karcimy za przejawy bezrefleksyjności, może są takie nazwiska lub teorie, które, gdy pojawiają się w pracach, powodują, że stajemy się bezzasadnie przychylni (u mnie jest to Paul Ekman i jego teoria emocji).
Jeśli wiemy, że zdarza nam się działać niezgodnie z własnymi zasadami to warto przyglądać się okolicznościom, w których zachowujemy się jak nie my. I stale poddawać w wątpliwość, czy lepiej być zawsze sobą, czy czasem wychodzenie poza własne nawyki nie prowadzi w stronę rozwoju.
Nie dość, że powtarzalny to jeszcze najlepszy
Mam głębokie przekonanie, że człowiek ostatecznie dąży do przekroczenia siebie. To nie jest jedyne i z pewnością nie słuszne przekonanie. Jednak pozwala mi dostrzegać w tym, co czasem czujemy – w chęci bycia najlepszym lub przynajmniej lepszym od siebie sprzed chwili – głęboką i szczerą motywację. Dążenie do rozwoju (autotelicznie) czasem jest wystarczającym motywem, który pozwala działać nawet bez szacunku, poklasku, wdzięczności i widocznego efektu.
Koncepcja transgrsji Kozieleckiego (1997) pozwala zobaczyć wagę odkryć na miarę naszego życia bez konieczności stawiania nogi na Księżycu, bycia na szczycie rankingu lub osiągania poziomu Paula McCartneya.
Warto w swojej pracy odkrywać sens. Działać dla niego, podejmować ogromne wysiłki. Dźwigać się z przeciwności by dążyć do przekraczania siebie.
Być dla siebie obiektem badań
Czujność osoby projektującej wymaga znajomości powyższych (i pewnie wielu innych) zjawisk występujących wewnątrz nas. Jednak nie da się być teoretycznie. Ważne by poddawać swoje działania ciągłej refleksji i dyskusji. To chyba najważniejsza myśl z książki „Nauczyciel doskonały” Janusza Bielskiego (2017).
W tej książce znajduje się wiele narzędzi i sugestii dotyczących metodycznego przyglądania się sobie. Jednak mam wrażenie, że każda sytuacja wymaga idiograficznego i uważnego podejścia.
Ważne jest również, a może przede wszystkim, aby dokonać rozłączenia tego kim jestem od tego, co robię. Dzięki temu mierzenie swoich działań będzie bardziej obiektywne i mniej bolesne.
Gdy zakwitnie osobisty system edukacji
Zakwitnięcie mojego wewnętrznego systemu edukacji pozwoliło mi dostrzec, że dla moich uczących się nie jest on jedyny. Mogę zobaczyć to, co dostają od innych – mniej lub bardziej surowych, aktualnych, teoretycznych, praktycznych, amerykańskich, wrocławskich itd.
Dzięki temu też widzę, że to, co robię funkcjonuje w ekosystemie. Wpływamy na siebie wzajemnie. Mam wspaniałą okoliczność pracować w zespole, w którym jesteśmy chętni, by wpływać na siebie, współpracować i dyskutować efekty tych współprac.
Mam też przekonanie, że mój system nie musi być kompletny, dotyczyć wszystkiego. Doświadczenie moich uczących się jest tylko we fragmencie moim zadaniem.
Osobną kwestią jest dyskusja na temat tego jak wpływać na istniejące systemy z poziomu osób zarządzających nimi.
Nie zmuszam i Ty też spróbuj
Moje wystąpienie, które tu parafrazuje miało jeden cel. Pokazać, że istnieje droga. Że miejsce, w którym jesteś nie jest końcem. To nie znaczy, że od razu trzeba się za tę drogę zabierać.
Pobierz prezentację
Bibliografia
AERA/APA/NCME; American Educational Research Association, American Psychological Association, National Council on Measurement in Education (Red.). (2014). Standards for Educational and Psychological Testing. American Educational Research Association.
Bielski, J. (2017). Nauczyciel doskonały: Kształtowanie się nauczycielskiego zawodu, warunki, kryteria i mierniki efektywności pracy nauczyciela. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Blakemore, S.-J. (2021). Sekretne życie mózgu nastolatka. Wydawnictwo Mamania Grupa Wydawnicza Relacja.
Bloom, P. (2017). Przeciw empatii: Argumenty za racjonalnym współczuciem (M. Chojnacki, Tłum.). Wydawnictwo Charaktery.
Cialdini, R. B. (2017). Pre-swazja: Jak w pełni wykorzystać techniki wpływu społecznego (S. Pikiel, Tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Cialdini, R. B., Martin, S. J., & Goldstein, N. J. (2016). Mała wielka zmiana: Jak skuteczniej wywierać wpływ (A. Cioch, Tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Csikszentmihalyi, M. (2022). Flow: Stan przepływu: zanurzyć się w doświadczeniu płynąć z jego nurtem smakować życie (Wydanie I). Feeria Wydawnictwo.
Czachur, W., Kulczyńska, A., & Kumięga, Ł. (2016). Jak analizować dyskurs?: Perspektywy dydaktyczne. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Davidson, R. J., & Begley, S. (2013). Życie emocjonalne mózgu (M. Gola, Red.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Dąbrowski, K. (1979). Dezintegracja pozytywna. Państwowy Instytut Wydawniczy.
Dintersmith, T. (2018). What school could be: Insights and inspiration from teachers across America. Princeton University Press.
Ekman, P. (2012). Emocje ujawnione: Odkryj, co ludzie chcą przed Tobą zataić, i dowiedz się czegoś więcej o sobie (W. Białas, Tłum.). Helion.
Erikson, E. H. (2004). Tożsamość a cykl życia. Zysk i S-ka.
Fortuna, P. (2018). Sprzedaż bez sprzedawania. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Frankl, V. E. (2023a). Człowiek w poszukiwaniu sensu (A. Wolnicka, Tłum.; Wydanie I zmienione). Wydawnictwo Czarna Owca.
Frankl, V. E. (2023b). Życie z sensem. Autobiografia. MANDO.
Gazzaniga, M. S. (2017). Po obu stronach mózgu: Moja przygoda z neuronauką. Copernicus Center Press.
Gilovich, T., & Ross, L. (2017). Najmądrzejszy w pokoju. Smak słowa.
Godin, S. (2018). This is marketing: You can’t be seen until you learn to see. Penguin Books
Haidt, J. (2014). Prawy umysł. Wydawnictwo Smak Słowa.
Heller, M. (2015). Moralność myślenia. Copernicus Center Press.
Heszen-Niejodek, I., & Sęk, H. (2020). Psychologia zdrowia (Wydanie nowe, wydanie pierwsze). PWN.
Jakub Kołodziejczyk. (2005). Dyscyplina w klasie Metody i techniki interwencji. Sophia.
Kahneman, D., Sibony, O., & Sunstein, C. R. (2022). Szum czyli Skąd się biorą błędy w naszych decyzjach (P. Szymczak, Tłum.). Media Rodzinna.
Katra, G., & Sokołowska, E. (2018). Rola i zadania psychologa we współczesnej szkole. Wolters Kluwer Polska : przy współpracy Wydawnictwa Fraszka Edukacyjna.
Kozielecki, J. (1997). Transgresja i kultura. Żak.
Kozielecki, J. (2000). Koncepcje psychologiczne człowieka. Żak.
Lakoff, G., & Johnson, M. (2003). Metaphors we live by. University of Chicago Press.
Lukianoff, G., & Haidt, J. (Red.). (2023). Rozpieszczony umysł: Jak dobre intencje i złe idee skazują pokolenia na porażkę (Wydanie I). Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Ładyga, Z., & Włodarczyk, J. (2015). Po humanizmie: Od technokrytyki do animal studies. Wydawnictwo Naukowe Katedra.
McGonigal, K. (2016). Siła stresu: Jak stresować się mądrze i z pożytkiem dla siebie (K. Rojek, Tłum.). Wydawnictwo Helion.
Okraj, Z. (2020). Design thinking: Inspiracje dla dydaktyki (Wydanie pierwsze). Difin.
Petty, G. (2017). Nowoczesne nauczanie: Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców (J. Bartosik, Tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pink, D. H. (2012). Drive: Kompletnie nowe spojrzenie na motywację (A. Wojtaszczyk, Tłum.). Wydawnictwo Studio Emka.
Pyżalski, J. Ł., & Merecz, D. (2010). Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem. Oficyna Wydawnicza „Impuls”. https://www.impulsoficyna.com.pl/wyszukaj/psychospoleczne-warunki-pracy-polskich-nauczycieli,1179,pdf.html
Ritchhart, R. (2015). Creating cultures of thinking: The 8 forces we must master to truly transform our schools. Jossey-Bass & Pfeiffer Imprints, Wiley.
Ritchhart, R., Church, M., & Morrison, K. (2011). Making Thinking Visible: How to Promote Engagement, Understanding, and Independence for All Learners (First edition). Jossey-Bass.
Siegel, D. J. (2016). Burza w mózgu nastolatka: Potencjał okresu dorastania (K. Bochenek, Tłum.). Wydawnictwo MiND.
Sułkowski, Ł. (2016). Kultura akademicka: Koniec utopii? Wydawnictwo Naukowe PWN.
Taleb, N. N. (2001). Fooled by randomness: The hidden role of chance in the markets and in life. Texere.
Taleb, N. N. (2018). Skin in the game: Hidden asymmetries in daily life (First edition). Random House.
Taleb, N. N. (2020). Czarny łabędź: Jak nieprzewidywalne zdarzenia rządzą naszym życiem (O. Siara, Tłum.; Wydanie I w tej edycji). Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Tarnas, R. (2002). Dzieje umysłowości zachodniej: Idee, które ukształtowały nasz światopogląd (M. Filipczuk & J. Ruszkowski, Tłum.). Zysk i S-ka. Wydaw.
Tylikowska, A. (2000). Teoria Dezintegracji Pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego. Trud rozwoju, ku tożsamości i osobowości. Tożsamość człowieka, 231–258.
Wagner, T., & Dintersmith, T. (2015). Most likely to succeed: Preparing our kids for the innovation era (First Scribner hardcover edition). Scribner.
