Nauczyciel doskonały Janusza Bielskiego to książka, która stawia ważną tezę – bycia nauczycielem można się nauczyć. Albo może bardziej – bycia nauczycielem można się uczyć, ponieważ autor pisze „Nikt bowiem nie jest osobą dokończoną w swoim stawaniu się” (Bielski, 2017). Książka jest bardzo techniczna, to znaczy zawiera konkretne analizy i wskazówki do „stawania się” nauczycielem. Stawia nauczyciela, lub studenta planującego być nauczycielem, przed zadaniami na drodze do doskonałości w zawodzie.
Nauczyciel doskonały – moralny
Za Robertem Kwaśnicą Bielski pokazuje kompetencje aksjologiczne i instrumentalne nauczyciela. Z paradygmatu, w którym nauczyciel to powołanie, często wynika, że kompetencje praktyczno-moralne, takie jak racjonalne odnoszenie się do świata, zdolność do bycia z innymi i sobą w dialogu, są cechami osobowości nauczyciela. Kompetencje zawodowe są stricte instrumentalne. Zgodnie z tym podejściem umiejętność np. szukania jawnych i ukrytych postaw u innych nie jest kompetencją zawodową a raczej osobistą dyspozycją, kondycją. Taki paradygmat jest odzwierciedlony w dzisiejszym systemie doskonalenia nauczycieli, który koncentruje się głównie na metodach, nie na postawach.
Po zmianie paradygmatu kompetencje aksjologiczne i instrumentalne stają się równoległymi elementami warsztatu zawodowego nauczyciela. Zarówno umiejętności przekonującego przemawiania i pogłębionej refleksji można ćwiczyć, zbliżać do doskonałości. Tworzenia magii, która jest sumą otwartej komunikacji i postawy nauczyciela można się nauczyć. Mówi o tym np. Christopher Emdin.
Nauczyciel doskonały, weryfikujący
Najważniejszym elementem książki jest wniosek wynikający z tego, że bycie (lub stawanie się) nauczycielem jest umiejętnością bardziej niż czymkolwiek innym. Ta umiejętność musi być weryfikowana. Bielski jasno stwierdza, że elementy rozwoju zawodowego wymagane do uzyskiwania kolejnych stopni awansu są niewystarczające do pełnego pełnienia roli. Poza szkoleniem się i dokumentowaniem dorobku (a już niedługo przebiegu pracy) nauczyciel powinien stale sprawdzać skuteczność swoich metod i postaw. Jednocześnie daje odbiorcy narzędzie do orientowania się w swoim rozwoju zawodowym. Stwierdzenie nieskuteczności działań nigdy nie jest końcem drogi, dzięki zaproponowanym w książce punktom odniesienia można zobaczyć co należy zrobić z nieskutecznymi metodami.
Zarówno kompetencje praktyczno-moralne, jak i techniczne podlegają weryfikacji. Bielski mówi, że tak samo jak pytamy uczniów o to czy rozumieją temat, czy angażują ich metody należy pytać ich o to, czy wiedzą jak czuje się nauczyciel gdy jest z nimi, czy uważają, że ich lubi. I tak samo należy poddać refleksji kompetencje instrumentalne – urozmaicić zajęcia, jak i te aksjologiczne – co zrobić by bardziej lubić swoich uczniów?
Nauczyciel jako przedmiot badań
Ważnym wnioskiem z książki Bielskiego jest to, że nauczyciel jest przedmiotem badań naukowców. Zatem istnieje refleksja nad tym jak działa zjawisko nauczycielstwa. Obserwuje się reakcję grupy nauczycieli na zmiany zachodzące w świecie i wewnątrz szkoły (rozumianej jako system). Badania te koncentrują się na zupełnie innych obszarach niż te, które angażują samych nauczycieli. Czytanie o tym jak zawód nauczyciela jest widziany przez pryzmat akademii daje rzadki kontekst. Okazuje się, że poza tym co nauczyciele myślą o sobie, opinii mediów, uczniów i rodziców jest jeszcze rygorystyczne spojrzenie empiryków, którzy z zaskakującym dystansem mówią o tym co w ich widzeniu jest drogą do nauczycielskiej doskonałości. To spojrzenie może spowodować, że nauczyciel stanie się sam dla siebie przedmiotem wnikliwej obserwacji i regularnego badania. Jego osobowość i umiejętności będą czymś co należy utrzymać w ciągłym „stawaniu się” doskonalszym, bardziej niż skonsolidować i bronić.
Bielski, J. (2017). Nauczyciel doskonały: kształtowanie się nauczycielskiego zawodu, warunki, kryteria i mierniki efektywności pracy nauczyciela. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”
